SPÓŁKA CYWILNA POZA ZAKRESEM ODPOWIEDZIALNOŚCI
Ustawowa definicja podmiotu zbiorowego nasuwa wątpliwości, jak należy traktować spółkę cywilną. Jest ona podobna do spółki jawnej, o czym chociażby świadczy fakt, że zgodnie z k.s.h. może się w nią przekształcić po osiągnięciu przychodu powodującego konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych. Spółka cywilna nie jest podmiotem zbiorowym z następujących powodów.
Po pierwsze, art. 2 ust. 1 ustawy wyraźnie stanowi, że podmiotem zbiorowym jest jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Żaden przepis odrębny nie przyznaje spółce cywilnej tej zdolności, więc nie może ona należeć do tej kategorii podmiotów. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu orzeczenia z 3 listopada 2004 r., K 18/03, spółka cywilna nie może odpowiadać na podstawie powyższej ustawy. Wynika to z faktu, że spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, co powoduje, że nie można pociągnąć jej do odpowiedzialności. Zamiast spółki w takim postępowaniu pozwanymi byliby wspólnicy spółki cywilnej. Przy założeniu, że spółka cywilna jest podmiotem zbiorowym, podstawą odpowiedzialności spółki mogłoby być przestępstwo popełnione przez wspólnika, który skazany za nie w procesie karnym następnie zostałby pociągnięty do odpowiedzialności na gruncie omawianej ustawy. Takie rozwiązanie, jak wskazał Trybunał, stałoby w sprzeczności z wynikającą z zasady państwa prawa zasadą ne bis in diem, która przewiduje, że nie można pociągać dwa razy tego samego podmiotu do odpowiedzialności za ten sam czyn. Ponadto takie rozwiązanie stałoby w sprzeczności z celem ustawy, jakim jest pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Osoby fizyczne nie są podmiotami zbiorowymi w rozumieniu tej ustawy, a więc nie mogą na zasadach w niej określonych ponosić odpowiedzialności.
Ponadto spółka cywilna nie jest również przedsiębiorcą, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy, gdyż zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU nr 173, poz. 1807 ze zm.) przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Jak wskazuje Sąd Najwyższy, spółka cywilna nie ma zdolności prawnej, także w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, a zdolność sądową posiada tylko w postępowaniu przed sądem gospodarczym w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego ? Izba Cywilna z 26 stycznia 1996 r., III CZP 111/95, OSP 1996, nr 7?8, poz. 135, cyt. za Lex Polonica), co nasuwa wniosek, że nie może być podmiotem zbiorowym w rozumieniu tej ustawy.
Po drugie, spółka cywilna nie posiada zdolności sądowej (poza wskazanym wyżej wąskim zakresem spraw), czyli nie może być stroną lub uczestnikiem postępowania. W odróżnieniu od niej spółka jawna na podstawie art. 81 k.s.h. posiada zdolność sądową, czyli może pozywać i być pozywana.
